Document Text Contents
Page 2
II. Nauka prawa karnego i nauki pokrewne
Nauka prawa karnego – zajmuje się wykładnią obowiązujących przepisów, tworzeniem
usystematyzowanego zbioru pojęć, instytucji i zasad tego prawa. W ramach tej dyscypliny mieści się
również wyjaśnianie społecznej funkcji przepisów, instytucji i zasad prawa karnego oraz ich krytyczna
ocena i formułowanie propozycji zmian prawa karnego.
Do nauk pokrewnych prawa karnego zaliczamy:
• Kryminologię,
• Wiktymologię,
• Kryminalistykę,
• Naukę o polityce kryminalnej i nauki penitencjarne.
Kryminologia – nauka o przestępczości i przestępcy. Uprawiana jest w formie badań empirycznych i
formułowania na ich podstawie twierdzeń ogólnych o badanych zjawiskach. Problemem któremu
kryminologia poświęca najwięcej miejsca, jest zagadnienie przyczyn przestępczości. Prowadzone są
też kryminologiczne badania nad sprawcami przestępstw, dotyczące ich cech fizycznych, motywów
działania, cech osobowości i tryby życia. Do zadań kryminologii zalicza się też badania środków i
metod zwalczania i zapobiegania przestępczości i ich skuteczności.
Wiktymologia – jest nauką o ofierze przestępstwa. Stanowi ona dopełnienie kryminologii.
Wiktymologia zajmuje się zjawiskiem pokrzywdzenia przestępstwem i osobą pokrzywdzoną. W
szczególności zajmuje się badaniem roli ofiary w genezie przestępstwa, zwłaszcza ustaleniem
czynników tworzących podatność na stanie się ofiarą przestępstwa oraz metod zapobiegania
wyktymizacji.
Kryminalistyka – jest nauką o metodach i środkach wykrywania przestępstw, wykrywania i ścigania
ich sprawców oraz uzyskiwania i utrwalania środków dowodowych dla celów procesu karnego. W
ramach kryminalistyki wyróżnia się:
• Taktykę kryminalistyczną – taktyka przesłuchania lub taktyka pościgu za sprawcą.
• Taktykę kryminalistyczną – wykorzystuje osiągnięcia innych dziedzin naukowych dla
tworzenia metod rekonstrukcji zdarzenia przestępnego i identyfikacji sprawcy (np.
daktyloskopia, używanie wariografu).
Nauka o polityce kryminalnej – działalność organów państwowych w zakresie wymiaru
sprawiedliwości i w sprawach karnych. Obejmuje ona politykę ustawodawczą państwa w zakresie
tworzenia prawa karnego, politykę ścigania przestępstw, politykę wpływania na stosowanie przez
sądy kar za poszczególne rodzaje przestępstw (tzw. polityka karna) i politykę w zakresie wykonywania
kar pozbawienia wolności.
Nauka penitencjarna – zajmuje się różnymi aspektami wykonywania kary pozbawienia wolności. W
ich zakres wchodzi zarówno problematyka prawna penitencjarnego, jak i zagadnienie metod
postępowania ze skazanymi w celu ich resocjalizacji lub przynajmniej w celu zapobieżenia ich
degradacji społecznej w trakcie wykonywania kary.
§ 2. Funkcje prawa karnego
Funkcja sprawiedliwościowa – jest to zaspokajanie poczucia sprawiedliwości osoby pokrzywdzonej
przestępstwem, a także rodziny ofiary i jej grupy społecznej przez ukaranie sprawcy (leżu to u genezy
prawa karnego). Wg Makarewicza pojawiła się w społeczeństwach pierwotnych jako instynktowna
reakcja na przestępstwo jako odpłata. Odgrywa ona znaczną rolę w przestępstwach tradycyjnych,
© by Michał Birula Strona 2
Page 27
b) Pomocnictwo. (art. 18 § 3 KK) Polega na ułatwianiu innej osobie dokonania czynu zabronionego
poprzez dostarczanie narzędzi, środku przewozu lub poprzez udzielanie rad lub informacji.
- pomocnictwo może nastąpić z działania albo z zaniechania (przy czym tu wymagane jest istnienie
szczególnego obowiązku na pomocniku niedopuszczenia do czynu zabronionego). (np. celnik)
- pomocnictwo może nastąpić w zamiarze bezpośrednim albo ewentualnym
- pomocnictwo może nastąpić przed lub w czasie dokonania czynu zabronionego przez sprawcę
wykonawczego
(w przypadku pomocy udzielonej po dokonaniu czynu zabronionego mamy do czynienia z
poplecznictwem)
Karalność podżegania i pomocnictwa. (art. 19 § 1 KK) Sąd wymierza za podżeganie lub pomocnictwo
karę w granicach zagrożenia przewidzianego za sprawstwo (przy czym przy pomocnictwie
dopuszczalne jest nadzwyczajne złagodzenie kary). Jeśli zachowanie skończyło się na usiłowaniu to
sprawca podżegania lub pomocnictwa będzie odpowiadać jak za usiłowanie.
* Prowokator czyli osoba która nakłania do czynu zabronionego w celu skierowania przeciwko
nakłanianemu postępowania odpowiada jak podżegacz
c) Sprawstwo. To najogólniej rzecz ujmując dokonanie przestępstwa. Można wyróżnić jego
następujące formy:
- indywidualne wykonawcze – to takie gdzie jedna osoba wypełnia własnym zachowaniem wszystkie
znamiona czynu zabronionego
- współsprawstwo (patrz niżej) – to sprawstwo wspólne i w porozumieniu z inną osobą w celu
wspólnego popełnienia czynu.
- sprawstwo kierownicze – to takie gdzie ktoś kieruje (w sposób pełny) wykonaniem przez kogoś
czynu zabronionego
- sprawstwo przez polecenie - to sprawstwo wykonawcze uwarunkowane poleceniem wydanym
osobie podległej/zależnej
d) Współsprawstwo. Porozumienie musi nastąpić przed lub w trakcie realizacji czynu zabronionego.
Forma porozumienia jest dowolna, najważniejsza jest bowiem akceptacja wspólnego popełnienia
przestępstwa. Sprawcy ponoszą odpowiedzialność za całość uzgodnionej akcji przestępnej (a nie tylko
za jej części), natomiast nie ponoszą współodpowiedzialności za ekscesy uczestników. Nie jest
współsprawstwem działanie bez porozumienia nawet jeśli następuje ono w tym samym miejscu,
czasie i okolicznościach.
Teorie współsprawstwa. (rozstrzygają o zróżnicowaniu między współsprawstwem a pomocnictwem)
- teoria obiektywna (współsprawcą jest ten, kto realizuje co najmniej 1 istotne znamię czynu
zabronionego)
- teoria subiektywna (istotne jest tu zamiar przestępny
a) jeżeli obejmuje jedynie udzielenie pomocy
b) jeżeli obejmuje udział sprawczy)
- teorii pośrednia (współsprawcą jest ten, kto w sposób istotny (decydujący) przyczynił się do
wspólnej realizacji przestępstwa)
© by Michał Birula Strona 27
Page 28
§ 12. Wyłączenie winy
I. Niepoczytalność
Zgodnie z art. 31§1 KK : Nie popełnia przestępstwa, kto, z powodu choroby psychicznej,
upośledzenia umysłowego lub innego zakłócenia czynności psychicznych, nie mógł w czasie czynu
rozpoznać jego znaczenia lub pokierować swoim postępowaniem.
Taki stan prawny sprawcy nosi nazwę niepoczytalności. Niepoczytalność jest okolicznością
wyłączającą winę, a jej ustalenie oparte musi być każdorazowo na opiniach biegłych psychiatrów.
Przyczyną niepoczytalności może być upośledzenie umysłowe, choroba psychiczna, lub inne
zakłócenia czynności psychicznych, a skutki takiego stanu dotykają sfery intelektu bądź sfery woli,
bądź obu tych sfer. Przesłanki te muszą występować w czasie popełnienia czynu zabronionego.
II. Poczytalność ograniczona
Między pełną poczytalnością sprawcy a jego niepoczytalnością występują stany pośrednie, w których
występują stany pośrednie , w których poczytalność nie jest wyłączona, lecz jest ograniczona.
Ograniczenie poczytalności nie wyłącza winy, a jedynie ja umniejsza. Ma ono wpływ na karalność, z
możliwością nadzwyczajnego złagodzenia kary, gdy występuje w stopniu znacznym. Ograniczenie
poczytalności jest więc stopniowalne , stąd różny jest jego wpływ na wymiar kary; zawsze jednak-jako
okoliczność zmniejszająca winę- jest to czynnik łagodzący karę.
III. Wprowadzenie się w stan odurzenia
Art. 31 par.3 k.k. stanowi: „przepisów par.1 i par.2 nie stosuje się, gdy sprawca wprawił się w stan
nietrzeźwości lub odurzenia powodujący wyłączenie lub ograniczenie poczytalności, które
przewidywał lub mógł przewidzieć”.
Sprawca taki odpowiada jak osoba w pełni poczytalna, jeżeli spełnione zostały następujące warunki:
a. sprawca wprawił się w stan odurzenia dobrowolnie – dobrowolne i świadome picie alkoholu
lub zażywanie narkotyków. Warunek ten nie będzie spełniony jeżeli ktoś zostanie np.
przemocą zmuszony do wypicia alkoholu, lub gdy wstrzyknie się mu środek odurzający.
b. przewidywał lub mógł przewidzieć, że stan odurzenia może spowodować u niego wyłączenie
lub ograniczenie poczytalności – chodzi tu o przewidywanie lub możliwość przewidywania, że
skutkiem wprawienia się w taki stan będzie wyłączenie poczytalności lub jej ograniczenie.
IV. Stan nietrzeźwości
Definicja zawarta jest w ustawie z 1982 roku o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu
alkoholizmowi.
Stan po użyciu alkoholu – zachodzi gdy zawartość alkoholu w organizmie wynosi lub prowadzi do
stężenia we krwi od 0.2 do 0.5 promila alkoholu lub do obecności w wydychanym powietrzu od
1.1 mg do 0.25 mg alkoholu w jednym dm.
Stan nietrzeźwości - zachodzi gdy zawartość alkoholu we krwi wynosi lub prowadzi do stężenia
powyżej 0.5 promila alkoholu albo obecności w wydychanym powietrzu powyżej 0.25 mg alkoholu w
1 dm.
© by Michał Birula Strona 28
II. Nauka prawa karnego i nauki pokrewne
Nauka prawa karnego – zajmuje się wykładnią obowiązujących przepisów, tworzeniem
usystematyzowanego zbioru pojęć, instytucji i zasad tego prawa. W ramach tej dyscypliny mieści się
również wyjaśnianie społecznej funkcji przepisów, instytucji i zasad prawa karnego oraz ich krytyczna
ocena i formułowanie propozycji zmian prawa karnego.
Do nauk pokrewnych prawa karnego zaliczamy:
• Kryminologię,
• Wiktymologię,
• Kryminalistykę,
• Naukę o polityce kryminalnej i nauki penitencjarne.
Kryminologia – nauka o przestępczości i przestępcy. Uprawiana jest w formie badań empirycznych i
formułowania na ich podstawie twierdzeń ogólnych o badanych zjawiskach. Problemem któremu
kryminologia poświęca najwięcej miejsca, jest zagadnienie przyczyn przestępczości. Prowadzone są
też kryminologiczne badania nad sprawcami przestępstw, dotyczące ich cech fizycznych, motywów
działania, cech osobowości i tryby życia. Do zadań kryminologii zalicza się też badania środków i
metod zwalczania i zapobiegania przestępczości i ich skuteczności.
Wiktymologia – jest nauką o ofierze przestępstwa. Stanowi ona dopełnienie kryminologii.
Wiktymologia zajmuje się zjawiskiem pokrzywdzenia przestępstwem i osobą pokrzywdzoną. W
szczególności zajmuje się badaniem roli ofiary w genezie przestępstwa, zwłaszcza ustaleniem
czynników tworzących podatność na stanie się ofiarą przestępstwa oraz metod zapobiegania
wyktymizacji.
Kryminalistyka – jest nauką o metodach i środkach wykrywania przestępstw, wykrywania i ścigania
ich sprawców oraz uzyskiwania i utrwalania środków dowodowych dla celów procesu karnego. W
ramach kryminalistyki wyróżnia się:
• Taktykę kryminalistyczną – taktyka przesłuchania lub taktyka pościgu za sprawcą.
• Taktykę kryminalistyczną – wykorzystuje osiągnięcia innych dziedzin naukowych dla
tworzenia metod rekonstrukcji zdarzenia przestępnego i identyfikacji sprawcy (np.
daktyloskopia, używanie wariografu).
Nauka o polityce kryminalnej – działalność organów państwowych w zakresie wymiaru
sprawiedliwości i w sprawach karnych. Obejmuje ona politykę ustawodawczą państwa w zakresie
tworzenia prawa karnego, politykę ścigania przestępstw, politykę wpływania na stosowanie przez
sądy kar za poszczególne rodzaje przestępstw (tzw. polityka karna) i politykę w zakresie wykonywania
kar pozbawienia wolności.
Nauka penitencjarna – zajmuje się różnymi aspektami wykonywania kary pozbawienia wolności. W
ich zakres wchodzi zarówno problematyka prawna penitencjarnego, jak i zagadnienie metod
postępowania ze skazanymi w celu ich resocjalizacji lub przynajmniej w celu zapobieżenia ich
degradacji społecznej w trakcie wykonywania kary.
§ 2. Funkcje prawa karnego
Funkcja sprawiedliwościowa – jest to zaspokajanie poczucia sprawiedliwości osoby pokrzywdzonej
przestępstwem, a także rodziny ofiary i jej grupy społecznej przez ukaranie sprawcy (leżu to u genezy
prawa karnego). Wg Makarewicza pojawiła się w społeczeństwach pierwotnych jako instynktowna
reakcja na przestępstwo jako odpłata. Odgrywa ona znaczną rolę w przestępstwach tradycyjnych,
© by Michał Birula Strona 2
Page 27
b) Pomocnictwo. (art. 18 § 3 KK) Polega na ułatwianiu innej osobie dokonania czynu zabronionego
poprzez dostarczanie narzędzi, środku przewozu lub poprzez udzielanie rad lub informacji.
- pomocnictwo może nastąpić z działania albo z zaniechania (przy czym tu wymagane jest istnienie
szczególnego obowiązku na pomocniku niedopuszczenia do czynu zabronionego). (np. celnik)
- pomocnictwo może nastąpić w zamiarze bezpośrednim albo ewentualnym
- pomocnictwo może nastąpić przed lub w czasie dokonania czynu zabronionego przez sprawcę
wykonawczego
(w przypadku pomocy udzielonej po dokonaniu czynu zabronionego mamy do czynienia z
poplecznictwem)
Karalność podżegania i pomocnictwa. (art. 19 § 1 KK) Sąd wymierza za podżeganie lub pomocnictwo
karę w granicach zagrożenia przewidzianego za sprawstwo (przy czym przy pomocnictwie
dopuszczalne jest nadzwyczajne złagodzenie kary). Jeśli zachowanie skończyło się na usiłowaniu to
sprawca podżegania lub pomocnictwa będzie odpowiadać jak za usiłowanie.
* Prowokator czyli osoba która nakłania do czynu zabronionego w celu skierowania przeciwko
nakłanianemu postępowania odpowiada jak podżegacz
c) Sprawstwo. To najogólniej rzecz ujmując dokonanie przestępstwa. Można wyróżnić jego
następujące formy:
- indywidualne wykonawcze – to takie gdzie jedna osoba wypełnia własnym zachowaniem wszystkie
znamiona czynu zabronionego
- współsprawstwo (patrz niżej) – to sprawstwo wspólne i w porozumieniu z inną osobą w celu
wspólnego popełnienia czynu.
- sprawstwo kierownicze – to takie gdzie ktoś kieruje (w sposób pełny) wykonaniem przez kogoś
czynu zabronionego
- sprawstwo przez polecenie - to sprawstwo wykonawcze uwarunkowane poleceniem wydanym
osobie podległej/zależnej
d) Współsprawstwo. Porozumienie musi nastąpić przed lub w trakcie realizacji czynu zabronionego.
Forma porozumienia jest dowolna, najważniejsza jest bowiem akceptacja wspólnego popełnienia
przestępstwa. Sprawcy ponoszą odpowiedzialność za całość uzgodnionej akcji przestępnej (a nie tylko
za jej części), natomiast nie ponoszą współodpowiedzialności za ekscesy uczestników. Nie jest
współsprawstwem działanie bez porozumienia nawet jeśli następuje ono w tym samym miejscu,
czasie i okolicznościach.
Teorie współsprawstwa. (rozstrzygają o zróżnicowaniu między współsprawstwem a pomocnictwem)
- teoria obiektywna (współsprawcą jest ten, kto realizuje co najmniej 1 istotne znamię czynu
zabronionego)
- teoria subiektywna (istotne jest tu zamiar przestępny
a) jeżeli obejmuje jedynie udzielenie pomocy
b) jeżeli obejmuje udział sprawczy)
- teorii pośrednia (współsprawcą jest ten, kto w sposób istotny (decydujący) przyczynił się do
wspólnej realizacji przestępstwa)
© by Michał Birula Strona 27
Page 28
§ 12. Wyłączenie winy
I. Niepoczytalność
Zgodnie z art. 31§1 KK : Nie popełnia przestępstwa, kto, z powodu choroby psychicznej,
upośledzenia umysłowego lub innego zakłócenia czynności psychicznych, nie mógł w czasie czynu
rozpoznać jego znaczenia lub pokierować swoim postępowaniem.
Taki stan prawny sprawcy nosi nazwę niepoczytalności. Niepoczytalność jest okolicznością
wyłączającą winę, a jej ustalenie oparte musi być każdorazowo na opiniach biegłych psychiatrów.
Przyczyną niepoczytalności może być upośledzenie umysłowe, choroba psychiczna, lub inne
zakłócenia czynności psychicznych, a skutki takiego stanu dotykają sfery intelektu bądź sfery woli,
bądź obu tych sfer. Przesłanki te muszą występować w czasie popełnienia czynu zabronionego.
II. Poczytalność ograniczona
Między pełną poczytalnością sprawcy a jego niepoczytalnością występują stany pośrednie, w których
występują stany pośrednie , w których poczytalność nie jest wyłączona, lecz jest ograniczona.
Ograniczenie poczytalności nie wyłącza winy, a jedynie ja umniejsza. Ma ono wpływ na karalność, z
możliwością nadzwyczajnego złagodzenia kary, gdy występuje w stopniu znacznym. Ograniczenie
poczytalności jest więc stopniowalne , stąd różny jest jego wpływ na wymiar kary; zawsze jednak-jako
okoliczność zmniejszająca winę- jest to czynnik łagodzący karę.
III. Wprowadzenie się w stan odurzenia
Art. 31 par.3 k.k. stanowi: „przepisów par.1 i par.2 nie stosuje się, gdy sprawca wprawił się w stan
nietrzeźwości lub odurzenia powodujący wyłączenie lub ograniczenie poczytalności, które
przewidywał lub mógł przewidzieć”.
Sprawca taki odpowiada jak osoba w pełni poczytalna, jeżeli spełnione zostały następujące warunki:
a. sprawca wprawił się w stan odurzenia dobrowolnie – dobrowolne i świadome picie alkoholu
lub zażywanie narkotyków. Warunek ten nie będzie spełniony jeżeli ktoś zostanie np.
przemocą zmuszony do wypicia alkoholu, lub gdy wstrzyknie się mu środek odurzający.
b. przewidywał lub mógł przewidzieć, że stan odurzenia może spowodować u niego wyłączenie
lub ograniczenie poczytalności – chodzi tu o przewidywanie lub możliwość przewidywania, że
skutkiem wprawienia się w taki stan będzie wyłączenie poczytalności lub jej ograniczenie.
IV. Stan nietrzeźwości
Definicja zawarta jest w ustawie z 1982 roku o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu
alkoholizmowi.
Stan po użyciu alkoholu – zachodzi gdy zawartość alkoholu w organizmie wynosi lub prowadzi do
stężenia we krwi od 0.2 do 0.5 promila alkoholu lub do obecności w wydychanym powietrzu od
1.1 mg do 0.25 mg alkoholu w jednym dm.
Stan nietrzeźwości - zachodzi gdy zawartość alkoholu we krwi wynosi lub prowadzi do stężenia
powyżej 0.5 promila alkoholu albo obecności w wydychanym powietrzu powyżej 0.25 mg alkoholu w
1 dm.
© by Michał Birula Strona 28
